Kasırga
ABD dolarının dünyada geçer akçe olmasının yıllardır bu ülkeye ekonomik katkıları oldu. Tüm dünya devletleri petrolü, değerli madenleri filan alıp satarken dolar kullandılar, zira buna zorunluydular. Ancak, Çin’in dünyamızda dev bir fabrika haline gelip her türlü oyuncak, elektronik, tekstil ve sair mamul maddeyi üretip bir de herkese satar hale gelmesiyle garip, yeni bir durum ortaya çıktı. ABD, son 25 yılda Çin’in en büyük müşterisi oldu ve kendi bastığı dolarla kendi tüketimini finanse etti.
Düşünün, dünyanın dört bir yanında, bin türlü iş karşılığı verilip alınan global bir para, aynı zamanda Miami’den Seattle’a her eyalette gündelik alışverişte , maaş ödemelerinde kullanılanla aynı para, ikisi de ABD doları.
Ülkemizde 2015’de gerçekleşen yaklaşık 2 trilyon liralık (733 milyar dolarlık) mali işlemler, toplam 250 milyar likit lira ile gerçekleşiyor (en üstteki resimde köşedeki küçücük kırmızı kutucuk Türkiye cirosu, ikinci resimde büyük kırmızı dikdörtgenle gösterilmiş). Türkiye’deki likit para 85 milyar dolarken, tüm dünyadaki bitcoin’lerin toplam değeri ise 7 milyar dolarcık. (Bakınız alttaki resim)
Yani aynı 100 lira, yıl içinde ülkede 8 defa tur atıyor, yılda sekiz el değiştiriyor. ABD’de bu rakam, Dünya Bankası verilerine göre 6 civarında. ABD’de yıllık GSMH, yani ülke içi ekonomik ciro IMF verileri ile geçen yıl 18 trilyon dolara yakın gerçekleşmiş. Demek oluyor ki, 18 trilyon dolarlık Amerikan ekonomisi, topu topu 3 trilyon dolarlık likit para ile dönüyor (18 bölü 6).
Amerika dışındaki likit doların 6 ila 8 trilyon dolar arasında bir yerde olduğu tahmin ediliyor. Referans için yazayım, 2008’den 2010’a kadar FED’in devletlere, Avrupa bankalarına ve şirketlere gizlice 16 trilyon dolar kredi verdiği biliniyor. Hadi, örneğimiz için ilk tahminin ortalamasını kullanıp 7 trilyon yeşil dolar dünyada likit durumda, yani ceplerde ya da kısa vadeli hesaplarda diye varsayalım.
Peki bir ülke, trilyonlarca dolar akçesi dünyanın bir çok ülkesinde gezerken bunları nasıl kontrol edebilir? Cevap: Edemez. Nitekim, FED tarafından basılmış bunca karşılıksız dolar, bu yazının birinci kısmının konusu olan Mali Tufan olayının tetikleyicilerinden biri haline gelmiş durumda.
