Stake Etmek (Staking) Nedir? Nasıl Yapılır?

En temel ve basit tanımıyla Staking; kripto para birimlerini sistemde kilitleyerek pasif gelir elde etmek demektir. Ancak her kripto para biriminin staking’inin yapılamadığını belirtmekte fayda var. Bir kripto para birimini stake edebilmek için o kripto para biriminin proof-of-stake algoritmasını kullanıyor olması gerekiyor.

Staking Nedir?

Aslında staking’i bankalardaki vadeli hesap sistemine benzetebiliriz. Nasıl ki bankalarda belirli bir süre paranızı hesapta tutma sözü verdiğinizde faiz kazanıyorsanız, staking’de de kripto para birimini belirli bir süre cüzdanda tutma karşılığında ödül kazanıyorsunuz.

Yani staking’de ağ katılımcıları coin’leri belirli bir süre cüzdanlarında tutma sözü vermeleri karşılığında stake ettikleri yani kilitledikleri miktarla bağlantılı oranda bir ödül kazanıyor. Dolayısıyla ne kadar çok coin stake ederseniz o kadar çok ödül kazanmış oluyorsunuz.

Bununla birlikte nasıl ki vadeli hesapta kişiler vadeyi bozduklarında faiz getirisinden faydalanamıyorsa staking’de de söz verilen süre öncesinde coin’lerin çekilmesi halinde ödül kazanılamıyor. Bu sebeple staking’e konu olan coin’lerin harcanmaması ya da farklı bir işlemde kullanılmaması gerekiyor.

Buna ek olarak staking yapan kişi yalnızca ödül kazanmakla kalmıyor. Aynı zamanda stake edilen kripto para biriminin ağında blok doğrulayıcı olarak da bulunabiliyor. Bu doğrulayıcılara ise “validatör” adı veriliyor. Ancak her stake eden kişiye bu hak tanınmıyor ve bazı koşulları yerine getirmesi isteniyor. Bu koşul genellikle belirli bir miktarın üzerinde coin stake etmek oluyor. Bununla birlikte genellikle daha çok coin stake eden kişinin bir sonraki blok doğrulayıcı olarak seçilme şansı artıyor.

Ayrıca sataking yapan kişi gelecekte ağda alınacak kararlarda da söz hakkı olma imkanı kazanıyor. Bir katılımcı stake ettiği coin oranında doğrulama yapabiliyor ve yine stake edilen coin oranında söz hakkı sahibi olabiliyor. Örneğin; bir katılımcı ağdaki toplam varlığın %1’ini stake ettiyse blokların %1’ini onaylama hakkına sahip oluyor ve alınacak kararlarda da %1 oranında söz sahibi oluyor. Yani ağdaki en yüksek stake oranına sahip kişi ya da kişiler genel itibariyle en çok söz hakkına sahip oluyor. Bir nevi ağın geleceği bu kişilerin elinde oluyor.

Staking’in geldiği proof-of-stake algoritmasına da bir göz atalım.

Proof-Of-Stake Nedir?

Proof-of-stake, token sahibi ağ katılımcılarının blok oluşturma ve doğrulama hakkı elde ettikleri konsensüs algoritmasıdır. Proof-of-stake (PoS) algoritmasında ödül kazanmak isteyen kişiler mutlaka elinde o ağın token’ından bulundurmalı.

Proof-of-stake algoritmasında kullanıcılar harcamayacaklarına söz verdikleri miktar kadar gelir elde ediyor ve böylece pasif gelir sağlanmış oluyor. Bununla birlikte stake ödül oranları farklılık gösterebiliyor. Mesela bir yıllık stake ödül oranı %20 olan bir PoS algoritmasında 100 token sahibi olan kişi 1 yıl sonunda 120 token’a sahip olmuş oluyor.

Bu noktada staking’in yüksek volatiliteli fiyatlardan doğrudan etkilendiğini belirtmekte fayda var. Bilindiği gibi kripto para piyasası oldukça volatil bir piyasa ve fiyatlarda ani inişlerle çıkışlar olabiliyor. Stake edilen coin’ler de hiçbir şekilde kullanılamadığı ve herhangi bir şekilde alınıp satılamadığı için fiyat hareketlerine direk maruz kalıyorlar. Dolayısıyla coin’in artması durumunda nasıl kazanç sağlanıyorsa coin’in değerinin düşmesi halinde de kayıplar yaşanabiliyor.

Bunlara ek olarak proof-of-stake algoritmasının yanı sıra kripto para ekosisteminde bir de Bitcoin’in de kullandığı proof-of-work (PoW) algoritması bulunuyor. Aslında PoS’un PoW’a göre farklı ve zaman zaman avantajlı olduğu pek çok nokta var. Öncelikle PoW’da blok doğrulaması yapabilmek için madencilik gerekiyor, PoS’ta ise yukarıda da bahsettiğimiz gibi blok doğrulama işlemleri staking ile yapılıyor. Madenciliğin yapılabilmesi için proof-of-work’te pahalı cihazlara ihtiyaç varken proof-of-stake’de böyle harcama yapmaya gerek kalmıyor.

Öte yandan PoW algoritmasında kullanıcılar makinelere ve yüksek elektrik ücretlerine yatırım yaparken, PoS’ta coin’e yatırım yapılmış oluyor. Ayrıca PoS, PoW’a göre çok daha ölçeklenebilir bir algoritma olarak karşımıza çıkıyor.

Bunların yanı sıra PoS’ta tüm stake edenler ödül kazanmak istedikleri için güvenlik endişesi en alt düzeyde oluyor. Bir de PoS’ta herhangi bir tecrübesi olmayan kişiler bile kolaylıkla staking yapabiliyor. Ancak PoW’da madencilik yapabilmek için belirli bir tecrübeye ve bilgi birikimine sahip olmak gerekiyor.

Staking Havuzu, Soğuk Staking ve Delegated PoS

Birden çok kullanıcının hisselerini yani stake ettikleri miktarı birleştirerek tek bir doğrulayıcı ve tek bir oy kullanan gibi davrandıkları sistemlere staking havuzları adı veriliyor. Burada kazanılan ödül birden fazla kişiye dağıtıldığı için kazanma oranı düşüyor.

Soğuk staking ise internete bağlı olmaya cüzdanlar yani soğuk cüzdanlar aracılığı ile yapılan staking işlemleri olarak tanımlanabilir.

Delegated PoS’a gelecek olursak; burada “delegeler” seçiliyor. Yani ağ katılımcıları delegeleri seçiyor ve bu seçilen kişiler ağı diğerleri adına yönetiyor. Delegated Pos’da gecikmelerin önüne geçilmesi hedefleniyor.

Staking yapan kişiler ise oy haklarını delegeyi seçmek için kullanmış oluyor. Ayrıca staking yapan kişiler oy haklarından vazgeçse de kilitledikleri coin üzerinden pasif gelir etmeye devam ediyor. Ancak bu model, merkeziyetsizliği azalttığı için eleştiriliyor.

Aslında genel anlamda PoS algoritması merkeziyetsizliği azalttığı için çeşitli eleştirilere konu oluyor. Çünkü her ne kadar her coin kilitleyen kişi söz hakkı sahibi olsa da en çok coin stake eden kişi en fazla söz hakkına sahip oluyor ve bunun tek bir kişi olma ihtimali her zaman bulunuyor. Dolayısıyla PoS da PoW’a göre daha merkezi olması sebebiyle eleştirel bakışları üzerine çekmiş oluyor.

Staking Nasıl Yapılır?

Staking işlemini gerçekleştirmenin 3 yolu bulunuyor: Borsalar aracılığıyla staking, cüzdanlar aracılığıyla staking ve stake sağlayıcıları aracılığıyla staking.

• Borsalarla Staking: Borsaların sağladığı imkanlarla staking herkes için uygun bir yöntem olarak nitelendiriliyor. Çünkü borsa sizin için her şeyi yapıyor ve siz elde ettiğiniz gelirin tadını çıkarıyorsunuz. Ancak bu noktada borsaların bu hizmet için zaman zaman yüksek sayılabilecek ücretler talep ettiklerini belirtmek gerekiyor. Coinbase, Binance, Kraken, OKEx, Kucoin ve Huobi staking hizmeti sunan borsalar arasında yer alıyor.
• Cüzdanlarla Staking: Cüzdalar aracılığıyla yapılan staking genellikle güvenli olduğu için tercih ediliyor. Ancak burada da cüzdanların yüksek ücretleri yatırımcılar için sorun olabiliyor. Huobi Wallet, Trust Wallet ve Hashquark gibi cüzdanlar staking hizmeti sunuyor.
• Stake Sağlayıcılarıyla Staking: Bunlar sadece stake işlemleri için oluşturulan hizmetlerdir. Ancak bu platformlarda coin çeşitliliği diğerlerine kıyasa daha düşük olabiliyor.

Bunlara ek olarak tecrübeli yatırımcılar genellikle cüzdan aracılığıyla yapılan staking’leri tercih ederken birçok yatırımcının borsalara bu konuda güvendiği ve staking hizmetini ücretlere rağmen kullandığı görülüyor.

Staking Yapılabilen Coin’ler

Staking hizmeti sunan ve uzun zamandır bunu devam ettiren kripto para birimleri arasında Tezos (XTZ), Cosmos (ATOM), EOS, Algorand (ALGO) sayılabilir. Bunlara ek olarak son zamanlarda muhtemelen en popüler olanı Ethereum’dur (ETH).

Ethereum ağında ETH 2.0 güncellemesi gerçekleşecek ve güncellemenin gerçekleşebilmesi için kullanıcıların belli bir miktarda ETH’u kilitlemesi istendi. İstenilen rakama geçtiğimiz günlerde ulaşıldı ve bu sayede ETH 2.0 güncellemesinin 1 Aralık’ta gerçekleşmesi bekleniyor.

Binance İle Staking

Kripto para işlem platformu Binance’te şu anda 24 adet coin stake edilebiliyor. Bu coin’ler arasında, Algorand (ALGO), TomoChain (TOMO), Harmony (ONE), DASH, Cosmos (ATOM), Polkadot (DOT) ve Komodo (KMD) yer alıyor.

Bunlara ek olarak Binance kullanıcılarına üç çeşit staking sunuyor: Locked Staking (Kilitli Staking), Flexible Staking (Esnek Staking) ve DeFi Staking.

• Locked Staking: Kilitli staking’de kullanıcılar normal staking’de olduğu gibi belirli bir süre coin’leri kilitleyerek ödül kazanıyor. Binance’de locked staking’de 1 ile 90 gün arasında kilitleme süreleri bulunuyor.
• Flexible Staking: Bu seçenekte kullanıcılardan herhangi bir kilitleme işlemi yapması istenmiyor ve kullanıcılar coin’lerini istedikleri işlemlerde kullanabiliyor. Kullanıcıların varlıklarının günlük ortalaması alınıyor ve ödül de bu ortalamaya göre dağıtılıyor. Esnek staking’de ödül oranı kilitli staking’e göre daha az oluyor.
• DeFi Staking: Merkezsiz finans ürünleri ile yapılan staking’dir ve hem esnek hem kilitli staking yapılabilir. Yapılan açıklamalara göre en karlı staking yöntemi DeFi staking’dir.

Binance’de staking’e başlamak için “Finans” menüsünden “Stake etme” seçilerek işlemlere başlanabilir. Sonrasında ise adımlar takip edilerek yukarıdaki üç stake etme türünden hangisi isteniyorsa onunla işleme devam edilebilir ve stake işlemi gerçekleştirilebilir.

Sonuç

Aslında staking oldukça basit bir yöntem olduğu için ve pasif gelir elde etmek için iyi bir yol olduğu için kullanıcılar tarafından sıklıkla tercih ediliyor. Ayrıca projeler ve borsalar da artık satking’e yöneliyor ve kullanıcılarına/katılımcılarına stake edilebilecek ürünler sunmaya çalışıyor.

Staking’de sadece volatilite büyük bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Ancak volatilite de zaman zaman özellikle artış dönemlerinde bir avantaja dönüşüyor.