Bilgi çağını yaşadığımız dünyamızda son yıllardaki en dikkat çeken gelişmelerden biri de dijital para özelliği taşıyan ve kriptoloji yöntemleri kullanılarak üretilen kripto paraların ortaya çıkışıdır.[1]
İlk geliştirilen kriptopara Bitcoin olup günümüzde sayıları onlarla ifade edilen kriptopara birimleri bulunmaktadır. Ethereum, Dash, Litecoin bunlardan en popüler olan diğer bazılarıdır. 2009 yılında Satoshi Nakamoto isimli kim olduğu bugüne kadar öğrenilemeyen bir kişi veya kişilerce geliştirilip tanımlanan Bitcoin’de sistemin temel işleyişi ve güvenliğini, hiçbir merkezden yönetilmeyen ve küresel düzeyde faal olan blok zinciri teknolojisine dayalıdır. Kısaca bahsetmek gerekirse blok zincirinde işlem yapabilmek için dileyen herkes bilgisayardan internet ortamında indirebileceği bir sanal cüzdanla hesap açtırıp bu topluluğa üye olabilir, diğer bir ifadeyle sistem üzerinden işlem yapma hususunda elektronik protokol yapan herkes sisteme serbestçe dâhil olabilir. Sistemin güvenliği için her kullanıcıda sadece kendisinin sahip olduğu ve sanal cüzdanla birlikte oluşturulan gizli şifre ve aynı zamanda her bir işlemin sistemdeki herkesçe görünmesini sağlayan açık şifre kullanılmaktadır. Gizli şifrenin sistemde kalabilmek için sahibince titizlikle korunması gereklidir.
Bitcoinde sistemde işlem yapılabilmesi için karmaşık matematiksel çözümlemeler yapan işlemciler ortalama 10 dakika süren bu güvenlik ve doğrulama işlemlerini tamamladıklarında yeni bir blok üretmiş diğer bir ifadeyle bitcoin üretmiş (arz) etmiş olurlar ve karşılığında belli bir oranda ikramiye mahiyetinde bitcoin kazanırlar. Söz konusu kazanım miktarı 25 bitcoindir. Zorluk derecesi yükseldikçe her 210 bin blokta bu değer yarıya düşecektir.[2] Bu faaliyeti uğraş edinen işlemcilere madenci, faaliyetlerine de madencilik denilmektedir.[3]
Bitcoin de işlem yapıldıkça geri dönüşsüz şekilde küresel sanal deftere kaydedilen işlemler nedeniyle blok zinciri sürekli büyümekte olup, sayısı artan bilgileri muhafaza etmek ve yönetmek için daha fazla matematiksel çözümleme yapılması gerektiğinden ilave bilişim gücü ve enerji gereksinimi giderek yükselmektedir.
Kripto paraların genel olarak üretilişi ve sistemin işleyişi bu şekildedir. Üretilecek bitcoin miktarı sabit olup 21 milyon adetle sınırlıdır ve bu miktara ulaşıldığında üretimin sona ereceği açıklanmıştır. 21 milyonluk miktara ise 2140 yılında ulaşılacağı tahmin edilmektedir.
Bitcoin ve diğer kriptoparalar hakkında pek çok olumlu ve olumsuz fikir öne sürülmektedir. Tartışmalar, kriptoparaların bir merkezden yönetilmedikleri için güvenilirliklerinin zayıflığı ve kıymetlerinin dış müdahalelerle spekülatif hareketlere açık olabileceği üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Kripto paraları geleneksel paradan farklı kılan başlıca özellikleri belirterek bu yönde oluşan sorulara genel bir yaklaşım içinde cevap verilebilir. Söz konusu temel farklılıklar şunlardır:[4]
- Para devletlerin egemenliğini temsil etmektedir. Bitcoin hiçbir devlete ait değildir ve anonim bir değer aracıdır.
- Para ait olduğu her ülkenin merkez bankası tarafından basılır ve tedavüle sunulur. Kağıt gibi materyallerden yapıldığı için maddi bir özellik taşır. Bitcoin ise elektronik ortamda matematiksel formüllerle üretilen kripto paradır. Sanal bir özellik taşır.
- Para arzı bir politika aracı olarak kontrol edilebilirken bitcoin de bir kontrol merkezi söz konusu değildir. Bitcoin arzı politika amacıyla değiştirilemez zira politika aracı değildir. Örneğin hesaben işleyen kaydi para arzı merkez bankasının reeskont oranlarında yapacağı değişikliğe bağlı olarak rahatlıkla artırılıp azaltılabilirken Bitcoin de bu mümkün değildir.
- Para miktarı ihtiyaç üstü artarsa enflasyonist bir etki doğurabilirken, bitcoin de üretilecek miktar değiştirilemediğinden enflasyonist etki söz konusu değildir.
- Kriptopara sistemi güvenlidir. Güvenlik matematiksel olarak güvenilirliği ispatlanmış, kriptografik dijital imzalama metotları kullanılarak gerçekleştirilir. Kötü niyetli kişilerin veriler üzerinde manüpülasyon yapması, gizli/açık anahtar şifreleme yöntemi kullanılması sebebiyle, mümkün değildir.
- İşlemler şeffaftır, hızlı ve küreseldir. 2009 yılındaki ilk Bitcoin arzından bu yana,tüm işlemler, isteyen herkes tarafından görülebilir. Yapılan işlemler, neredeyse anında tüm dünyadaki bitcoin ağına dağıtılır, makul süre içerisinde de onaylanır.
Bitcoin, 2009 yılında ilk defa telaffuz edildiğinde bu konulara ilgi duyan az sayıda kişinin dışında kimsenin dikkatini çekmemişti. Bitcoin zamanla uluslararası düzeyde kabul görmeye ve pek çok işlemde kullanılır olmaya başladıkça devletler tarafından da bu alan mercek altına alınmıştır. Sanal para olarak kabul görmesi, transferinin aracısız ve ücretsiz olmasının yanında alışverişlerde de daha fazla tercih edilmeye başlanması sonrasında devletler, kriptoparaların para olmamakla birlikte piyasada kullanılabilir ekonomik değer taşıyan değişim aracı olduğunu zımnen de olsa kabul etmektedirler.
Makalenin bundan sonraki bölümlerinde bireysel veya kurumsal düzeyde kripto para alımı ve satışı yapılması suretiyle elde edilen kazançlar ile değer artışından doğan kazançların vergisel anlamda hangi tür kazanç kapsamında değerlendirildiği ve bu alanda düzenleme yapan ülkelerdeki uygulamalar ışığında nasıl vergilendirilebileceği özet bir tablo halinde sunulmaktadır.
Tablonun tamamını görüntülemek için buraya tıklayınız.
Günümüzde Bitcoin, Ethereum, Dash, Litecoin gibi kripto paraların işlem gördüğü borsalar oluşmuştur ve bu gelişme, kripto paraların yakın bir gelecekte ekonomik değerlerin değişiminde paranın yerini alabileceği, tasarruf ve sermaye piyasası aracı olabileceği algısının ve beklentisinin kamuoyu nezdinde oluşmaya başladığını göstermektedir.Bitcoin ve diğer kriptoparaların “para” olmadığı, dolayısıyla işlem gördüğü ülkenin bankacılık ve finans yasalarıyla korunmasına yönelik hiçbir güvence sunulamayacağı, kriptoparaların merkezi bir otoritenin kontrolünde olmadığı için mali suç kapsamındaki işlemlere de konu edilebileceği, kayıtdışılığı artıracağı yönündeki tartışmaların artması üzerine devletler bir süredir vergi yükümlülüğü ve kayıtdışı ekonomiyle mücadele yönünden yasal çerçeve oluşturmaya çalışmaktadırlar.
Yazar: Dr. Murat UĞURLU (Ekonomist, Vergi Uzmanı, Yeminli Mali Müşavir, Bağımsız Denetçi)
İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümünden şeref derecesiyle mezun oldu. İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadı Enstitüsü’nde İşletmecilik İhtisas Programını tamamladıktan sonra 1992 yılında meslek sınavıyla Maliye Bakanlığı Teftiş Kuruluna dahil oldu. Müfettiş yardımcılığı, müfettiş ve başmüfettiş unvanlarıyla merkez ve taşra teşkilatı denetimlerinde, ayrıca bankacılık ve demir çelik sektöründe kapsamlı vergi incelemelerinde bulundu. 2001-2003 yılları arasında devlet bursuyla ABD’ye gitti ve University of Illinois’te Finans alanında master programına devam ederek yüksek dereceyle mezun oldu. 2004 yılından itibaren Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü’nde başlayan ve halen genel müdür yardımcısı olarak devam eden yöneticilik kariyeri boyunca sağlık ekonomisi, sosyal güvenlik ve kamu alımları politikalarının oluşturulmasında önemli görevler üstlendi.
Yararlanılan Kaynaklar
- Choi,Barry, “How is Cryptocurrency Taxed in Canada?”, https://www.moneywehave.com/how-is-cryptocurrency-taxed-in-canada/
- ÇARKACIOĞLU, Dr. Abdurrahman, “Kriptopara Bitcoin”, Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi Raporu, Aralık 2016, spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/113
- Weller, Chris , “Paying taxes on bitcoin isn’t nearly as hard as it sounds”, Jan. 4, 2018, http://www.businessinsider.com/how-paying-taxes-on-bitcoin-works
- https://www.ato.gov.au/General/Gen/Tax-treatment-of-crypto-currencies-in-Australia—specifically-bitcoin/
- http://tubab.org/barter-anlami/
- https://blockonomi.com/cryptocurrency-taxes/
- https://cointelegraph.com/news/japanese-crypto-investors-to-pay-tax-of-up-to-55-percent-on-profits
- https://news.bitcoin.com/south-korea-tax-cryptocurrencies-current-law/
[1] https://www.paradurumu.com/yatirim/kripto-para-bitcoin-nedir-ve-nasil-alinir-haberi-3682
[2] Bkz. “Bitcoin Madenciliği Nasıl Çalışır”, https://www.bitcoinmining.com.tr
[3] Daha detaylı bilgi için bkz. “Bitcoin Madenciliği Nedir ve Nasıl Yapılır?”, 1 Nisan 2014, https://coin-turk.com/bitcoin-madencili-nedir-ve-nasil-yapilir
[4] İlgili makale için bkz. “Bitcoininin Geleneksel Para Sisteminden Farkları”, https://hipper.club/bitcoinin-geleneksel-para-sisteminden-farklari
[5] https://www.ato.gov.au/General/Gen/Tax-treatment-of-crypto-currencies-in-Australia—specifically-bitcoin/
[6] Barter, İngilizce kökenli bir kelimedir ve takas anlamına gelir. Ticaret hayatındaki anlamını ise “para kullanılmadan çoklu takas ile yapılan ticaret yöntemi” olarak tanımlayabiliriz.
Barter sistemini organize eden bir barter şirketi olur. Çeşitli sektörlerden firmalar bu şirkete üye olarak barter sistemine dahil olurlar. Her firma kendi satmak istediği ürün ve hizmeti bildirir. Bu ürün ve hizmetler bir “barter ortak havuzunda” toplanır. Firmalar ihtiyaçları olan ürün ve hizmetleri buradan satın alırlar. Satın aldıkları ürünlerin bedelini kendi ürünlerinden satış yaparak öderler. Belirli bir süre içinde (12 ay) satış yapamazlarsa süre sonunda borçlarını nakit olarak öderler.
Firmalar birbiriyle borçlu ya da alacaklı değildir. Barter sistemine borçlanır ve barter sisteminden alacaklarını tahsil ederler. İlgili açıklama için bkz. http://tubab.org/barter-anlami/
[7] Weller, Chris, “Paying taxes on bitcoin isn’t nearly as hard as it sounds”, Jan. 4, 2018, http://www.businessinsider.com/how-paying-taxes-on-bitcoin-works
[8] Choi Barry, “How is Cryptocurrency Taxed in Canada?”,https://www.moneywehave.com/how-is-cryptocurrency-taxed-in-canada/
[9] https://blockonomi.com/cryptocurrency-taxes/
[10] https://cryptotax.uk/guide/
[11] Peaster, William M., “Bitcoin, Cryptocurrency and Taxes: What You Need to Know”, January 26, 2018 , https://blockonomi.com/cryptocurrency-taxes/
[12] https://blockonomi.com/cryptocurrency-taxes/
[13] https://cointelegraph.com/news/japanese-crypto-investors-to-pay-tax-of-up-to-55-percent-on-profits
[14] İlgili haber için bkz. https://news.bitcoin.com/south-korea-tax-cryptocurrencies-current-law/
