Toplumlar paradan uzaklaşmaya başladıkça merkez bankalarının bastığı parayı ihraç ederek kar elde etme potansiyelleri tehlikeye girmeye başlıyor.
Pek çok hükümet kripto paraların kitlesel kabulü konusunda endişeleniyor. Bu yüzden bazı merkez bankaları kendi dijital para birimlerini çıkarmanın gerekliliğini göz önünde bulunduruyor.
Bunun yanında hükümet dijital paralarının, bildiğimiz dijital paralar karşısındaki artıları ve eksileri politikacıların ve yatırımcıların gündemlerinden düşmüyor. Ayrıca ana akım medya da çoğunlukla merkezi para birimi ve dijital para birimi kavramlarının tanımlarına bakmadan devlet destekli dijital paraları, ‘kripto para’ olarak, yanlış nitelendiriyor.
Kripto paralar Blockchain temeline dayanıyor ve kimsenin yükümlülüğünde değil. Merkez bankaları tarafından yayınlanan dijital para birimleri ise borçlara ve borçlanması artan rezerv bankacılığı sistemine dayanıyor.
Bunun yanında kripto para birimlerinin ortaya çıkış amacı, bankaların para politikalarının geleneksel kalelerini, P2P sistemi karşısında etkisiz hale getirmek. Ancak Satoshi Nakamoto’nun Bitcoin makalesini yayımlamasından 10 yıl sonra, tam da yok edilmek istenen kurumlar tarafından bu sistemin kullanıldığını görüyoruz. Bitcoin’in altında yatan dağıtık defter teknolojisi olarak tanımlayabileceğimiz Blockchain, merkez bankası dijital para birimleri için genişletebilen bir araç olarak karşımıza çıkıyor.
Dünyadaki mevcut para miktarının büyük bir kısmı, ister merkez bankalarının sahibi olduğu rezerv bankalarında olsun ister yerel bankaların hesaplarının kontrolünde olsun halihazırda zaten dijitalleştirilmiş durumda. Para arzının sadece küçük bir kısmı dolaşımda kağıt para olarak yer alıyor. Ancak ‘dijital para’ özel defterlerde hapis altına alınıyor ve hız, istikrar, ölçeklenebilirlik gibi iyi bir kripto para biriminin diğer özelliklerinden de yoksun olarak karşımıza çıkıyor.
“Bükemediğin eli öpeceksin…”
“Eğer Bitcoin halkın parasıysa, geleneksel para birimleri devletin parasıdır.” sözü çok da yanlış değil. Buna istinaden de birçok ülke, küresel yükselişte olan kripto paralar ve onların kitlesel olarak benimsenmesi hakkında stratejiler üzerinde çalışıyor.
Örneğin, Hindistan, Japonya, Kanada, Rusya, İsviçre gibi ülkelerin hükümetleri ve merkez bankaları, devlet destekli dijital para biriminin en iyi nasıl olacağı konusunda projeler hazırlıyor. Çin, Estonya ve İran gibi bazı ülkeler ise kendi dijital para birimlerini çıkarmak için planlar yapıyor. Singapur’un UBIN projesi, Kanada’nın Jasper projesi, ABD’nin FedCoin düşüncesi ve İsveçli banka Riksbank’ın e-Krona projesi bulunuyor.
İsveç’te ise nakit talebi geçtiğimiz on yılda önemli ölçüde düştü. Zaten ülkedeki bazı mağazalar nakit kabul etmeyi bıraktı ve bazı İsveç bankaları nakit ödeme yapmıyor. Bu gelişmelere yanıt olarak da Riksbank e-Krona’yı günlük alışverişlere uyumlu hale getirecek bir proje üzerinde çalışıyor.
İsveç’in yanı sıra İsviçre Menkul Kıymetler Borsası Başkanı, e-İsviçre Frangı’nı çıkartmak için İsviçre Ulusal Bankası’na (SNB) başvuruda bulundu. Buna karşılık SNB, böyle bir hamleye ihtiyaçları olmadığını açıkladı.
Venezuela ise hepimizin bildiği gibi petrol destekli dijital parası Petro’yu kullanmaya başladı bile. Devlet Başkanı Maduro, bu hamleyle ABD yaptırımlarından kurtulmayı ve ulusal ekonomiyi kalkındırmayı planlıyor.
Bu ülkelere başka bir örnek olarak Kazakistan’ı gösterebiliriz. Kazakistan, Japonya’nın yolundan giderek CryptoTenge adlı, kendi devlet destekli dijital parasını çıkarmayı düşünüyor.
Rusya’ya baktğımızda ise Ekonomik Kalkınmadan Sorumlu Bakan Yardımcısı Oleg Fomichev, CrptoRuble’nin uluslararası piyasalarda rol oynayacağını belirtiyor. Ayrıca Fomichev, CryptoRuble’nin “dijital ekonominin ışığında bir dijital para” olarak tasarlandığını da ekliyor.
Merkez banklarından dijital para birimi vaatleri
Merkez Bankası dijital para birimi (Central Bank digital currencies) yani kısaca CBDC’nin, merkez bankaları tarafından halihazırda sunulan geleneksel para birimlerinin bir uzantısı olması bekleniyor.
Bunun yanında CBDC’nin net bir tanımı bulunmuyor. Bu terim birçok farklı amaçla kullanılıyor. Ancak en çok yeni bir merkez bankası parasını anlatmak için CBDC tercih ediliyor. Yani Merkez Bankası sorumluluğunda olan, hem bir yatırım aracı hem de alışverişlerde kullanılabilecek bir para birimi olarak görülüyor.
Bankalar arası ödemelerde kullanılan ve elektronik formda olan banknotlar ve madeni paralar da mevcut. Ancak bunlar tabi ki Blockchain temelli değil.
CBDC potansiyel olarak yeni merkez bankası dijital formu olarak görülüyor. Bunun için de çeşitli tasarım seçenekleri mevcut: Geniş çaplı mı yoksa kısıtlı erişim mi olacak, anonim olacak mı olmayacak mı, operasyonel kullanımı nasıl olacak…
Tabi bu yeni gelişmeler merkez bankası parasının rolü ile ilgili eski soruları da gündeme getiriyor. Mesela, merkez bankası borçlarına doğrudan erişim kapsamı ve finansal aracılığın yapısı nasıl olacak gibi sorular akıllara geliyor.
Mevcut tartışmaların çoğunluğu ise CBDC’nin geniş çapta erişilebilir olması ve ya sıkı bir şekilde kısıtlanması üzerinde dönüyor.
Hyman Minsky: “Herkes para yaratabilir, sorun kabul edilmesini sağlamaktır.”
Para, en yüksek iletişim ağı etkisidir ve hem kripto para birimleri hem de merkez bankası dijital para birimleri bu etkiyi büyütebilir. Yani geleneksel para birimlerinin küresel finansa dünyasındaki kabulünü azaltabilirler.
Kripto paralarla ilgili en güzel şey, hiç kimse dağıtık defter teknolojisinin sahibi değil. Yani parasal genişleme politikası uygulayabileceğiniz bir sistem yok. Bu sistem içsel olarak yerleşik bir disipline sahip.
Blockchain ekonomisi, geniş seçenekler sunmaya, disiplinli ve varlık temelli bir ekonomi yaratmaya başlıyor. Paranın geleceği konusunda daha dikkatli düşünmemiz gereken zamanları yaşıyoruz.
Devlet destekli dijital para girişiminde bulunacak her hükümet, herhangi bir karar vermeden önce sonuçları dikkatlice ve kapsamlı olarak ele almak zorunda. Ayrıca tüketiciler ve üreticiler için bu dijital paraların gerekli olup olmadığı da ülkeden ülkeye değişiklik gösterir.
Bitcoin mevcut sistemdeki eski iki başarısızlığa dikkat çekiyor: Sınır ötesi ödemeler ve merkez bankalarının kullandığı politik hataların artan riski…
Devlet destekli dijital paralar ise hükümetlerin verdiği Bitcoin mücadelesinin yeni şekli…
