Dünyanın dört bir yanında devletler dijital itibari para birimleri için çalışmalarını sürdürüyor. Türkiye de bu yarışa katıldı. 2020 yılında başlanılan Ar-Ge çalışmalarının ardından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası son durumu ele alan bir rapor yayınladı. Bu raporun detaylarında tanımlardan süregelen çalışmalara kadar birçok bilgi yer alıyor.
Dijital Türk Lirası
2020 yılında başlatılan çalışmaların ardından 2021 yılında “Dijital Para Kavram İspat Çalışması” tamamlandı ve sonraki aşamaya geçildi. Teknoloji ortaklarının da belirlendiği yıl olan 2021 ilk büyük somut adımların atıldığı dönemi temsil ediyor. Geçtiğimiz yıl ise 2022’de Faz-1 ve ilk pilot test süreçleri başlatıldı. Bu yıl Faz-1’in tamamlandığını duyuran TCMB şimdi Faz-2 çalışmalarına odaklanıyor. 2024’ün gündemi Faz-2 olacak.
Yapılan çalışmaların ardından rapora göre e Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu’nun yeni katılımcılarla genişletilmesine karar verildi. Raporda sadece teknik çalışmalar değil dijital Türk lirasıyla bağlantılı farklı hazırlıkların da yapılacağı bilgisi yer alıyor.
“TCMB, dijital Türk lirasının kullanıma sunulmasına her yönden hazır olmak için çalışmalarına devam etmektedir. İlerleyen dönemlerde dijital Türk lirasının teknolojik gereksinimlerinin yanı sıra iktisadi ve hukuki çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verilecek olup çalışmaların karar alıcılara sunulması planlanmaktadır”.
Faz-1’in kapsamı ise aşağıda maddelerle özetleniyor;
- Dijital Türk Lirası Sistemi çalışmalarının yapılacağı teknik çalışma ortamının hazırlanması
- Dijital Türk Lirası Sisteminin testleri için altyapının hazırlanması
- Dijital Türk Lirası Sistemi için dağıtık defter platformu kurulumunun yapılması
- Dağıtık defter platformu ile çalışacak akıllı sözleşmelerin ve uygulamaların tasarlanması ve geliştirilmesi
- Prototip dijital kimlik sisteminin, Dijital Türk Lirası Sistemine entegrasyonunun yapılması
- Dijital Türk lirası işlemleri için gerekli dijital cüzdan uygulamasının tasarlanması ve geliştirilmesi
- Dijital Türk lirasının ihraç, dağıtım, çevrimiçi ödeme/transfer ve itfa senaryolarının simülasyonlarının ve testlerinin yapılması
- Siber güvenlik çalışmalarının yapılması
- Pilot test süreçlerinin yürütülmesi
- Sistem performansı ve kullanıcı deneyiminin ölçülmesi
Dijital TL ve İlkeleri
Blockchain tabanlı dijital itibari para birimi (CBDC) konusunda dünyanın dört bir yanında itiraz sesleri de duyuyoruz. Hatta ABD’de bazı siyasiler hatta Başkan Aday Adayları bununla ilgili çalışmaların yasaklanmasına varan söylemlerde bulunuyor. Tüm bu endişelerin temelinde mahremiyet, sürekli gözetim gibi riskler var.
Fakat TCMB bu noktadaki endişelerin farkında olduğunu bildirdiği raporunda aşağıdaki konulardaki hassasiyete vurgu yapıyor;
- Mahremiyet: Kullanıcıların dijital mahremiyeti korunmalı ve finansal işlemlerde veri mahremiyeti azami ölçüde sağlanmalıdır. Kişisel bilgiler yasal çerçevelerle belirlenmiş taraflarla ve gerektiği kadar paylaşılmalıdır. Sistemlerde veri mahremiyetini artıracak kriptografik çözümler kullanılmaktadır. Bununla birlikte, tüm tasarımda görünürlük ayrılığını sağlayacak şekilde her aktörün tüm bilgilere erişemediği ya da bilgileri tek başına anlamlandıramadığı bir tasarımın da içerilmesinin, sadece kriptografik çözümler kullanılmasına kıyasla daha güvenilir bir çözüm sağlayacağı değerlendirilmektedir.
- Teknolojik ve Mimari Esneklik
- Birlikte Çalışabilirlik
- Önce Zarar Vermeme: Sistem, iktisadi ve finansal süreçlere zarar vermemelidir. Mevcut finansal ürün ve hizmetlerle rekabet amacı gütmemelidir.
- Finansal Aracı Kurum Bağımsızlığı: Kullanıcı, sisteme herhangi bir lisanslı finansal aracı kurum aracılığıyla kayıt yaptırabilmeli ve kayıtlı kullanıcılar sahip oldukları yetki ile farklı bir lisanslı finansal aracı kurum aracılığıyla sisteme erişebilmelidir.
Sonuç
Platform katılımcılarıyla yapılan çalışmalardan bağımsız olarak, TCMB bünyesinde yapılan Ar-Ge çalışmaları kapsamında, farklı ağlarda ve teknolojilerde birlikte çalışabilirlik, dağıtık defter platformu üzerinde toptan ödemeler sistemi, veri mahremiyetini koruyan uygulamalar, yüksek performanslı mimari tasarımları, programlanabilir ödeme yöntemlerinin karşılaştırılması ve yenilikçi kullanım alanları konularında araştırma, geliştirme ve test faaliyetleri gerçekleştirildi.
Toplam 3 faz olacak ve ilki tamamlandı. Her aşamada kullanım senaryolarından sistem performans ölçümüne kadar önemli pilot testler yapılacak. Faz-2 için hedeflenen gereksinimler TCMB raporunda şöyle sıralanıyor;
- Aracı Kurum Entegrasyonları
- Akıllı Ödemeler
- Çevrimdışı Ödemeler
- Donanım Cüzdanlar
- Birlikte Çalışabilirlik
- Yüksek Performans
- Hukuki ve İktisadi Boyutlar
Faz-3 ise tedavüle girmesine karar verilmesi halinde yapılacak düzenlemelerden sertifikasyon ve lisanslama sürecine kadar birçok detayı içerecek.
TCMB Dijital Para Raporuna linkten ulaşabilirsiniz.
